Siyasi yasak, bireyin seçme ve seçilme hakkı, kamu görevinde bulunma, siyasi partilere üyelik gibi temel siyasi haklardan mahkeme kararıyla yoksun bırakılmasıdır. Bu yaptırım, çoğunlukla kasten işlenen suçlar nedeniyle verilen bir yıl veya daha fazla hapis cezaları sonucunda gündeme gelir ve Türk Ceza Kanunu’nun 53. maddesi kapsamında düzenlenmiştir. Siyasi yasak ne kadar sürer, kimlere uygulanır ve hangi suçlar bu yasağa neden olur? gibi sorular, hem hukuki açıdan hem de toplumsal sonuçları bakımından büyük önem taşır. Bu yazıda, siyasi yasak süresi, uygulanma koşulları ve hukuki sonuçları tüm yönleriyle ele alınacaktır.
Siyasi Yasak Nedir?
Siyasi yasak, bir kişinin hukuki bir yaptırım sonucunda siyasi haklarını kullanmaktan geçici veya kalıcı olarak men edilmesidir. Bu yasak, bireyin seçme ve seçilme hakkını, siyasi partilere üye olma veya kurma hakkını, kamu görevlerinde yer alma imkanını ve siyasi faaliyet yürütme özgürlüğünü doğrudan etkiler. Özellikle kasten işlenen suçlar neticesinde verilen hapis cezaları ile birlikte gündeme gelen siyasi yasaklar, bir tür hak yoksunluğu niteliği taşır ve çoğunlukla Türk Ceza Kanunu’nun 53. maddesi kapsamında uygulanır.
Bu maddeye göre, kasten bir suçtan dolayı bir yıl veya daha fazla süreyle hapis cezasına mahkum olan kişiler, cezanın infazı tamamlanana kadar bazı temel haklardan yoksun bırakılır. Bu yoksunluklar arasında en dikkat çekeni, kişinin siyasi haklarını kullanamamasıdır. Yani bu kişiler, oy kullanamaz, seçimlerde aday olamaz, bir siyasi partide görev alamaz ve kamuya açık siyasi etkinliklere katılamaz.
Siyasi yasak uygulamasının temel amacı, kamusal güveni sarsan ya da devlete karşı suç işleyen bireylerin siyasi hayatta yeniden etkin roller üstlenmesini engellemektir. Böylece hem hukukun üstünlüğü korunmakta hem de kamu düzeni güvence altına alınmaktadır. Ancak bu yasağın hukuka uygun, ölçülü ve adil şekilde uygulanması, temel hakların korunması açısından hayati öneme sahiptir.
Özetle, siyasi yasak, toplumla olan güven ilişkisini zedeleyen suçlar işleyen bireylerin, ceza süresi boyunca veya bazı durumlarda ömür boyu siyasi haklarını kullanmalarını engelleyen bir hukuki güvenlik tedbiridir.
TCK 53. Maddeye Göre Siyasi Yasak Süresi
Türk Ceza Kanunu’nun 53. maddesi, kasten işlenen suçlardan dolayı hapis cezasına mahkûm olan kişilerin bazı temel haklardan yoksun bırakılmasını düzenlemektedir. Bu kapsamda, verilen ceza neticesinde bireye siyasi yasak uygulanması da mümkündür. Peki, bu yasağın süresi ne kadardır?
TCK 53’e göre siyasi yasak süresi, kişinin hapis cezasının infazı tamamlanana kadar devam eder. Yani, ceza süreci sona erdiğinde — herhangi bir ek karar alınmasına gerek olmaksızın — kişi, yoksun kaldığı haklarını tekrar kazanır. Bu haklar arasında:
- Seçme ve seçilme hakkı
- Siyasi partilere üyelik ve yöneticilik
- Kamu görevinde bulunma
- Velayet ve vesayet gibi medeni hakların kullanımı
- Meslek ve sanat icrası
gibi bireyin sosyal ve siyasal hayatını doğrudan etkileyen haklar yer alır.
Önemli bir ayrıntı ise HAGB (Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması) durumudur. HAGB kararı verilmişse, TCK 53 kapsamındaki hak yoksunlukları uygulanmaz. Yani birey, ceza almış olsa bile siyasi haklarını kullanmaya devam edebilir. Aynı şekilde, verilen hapis cezası adli para cezasına çevrilmişse veya cezanın infazı ertelenmişse, siyasi yasaklar devreye girmez.
Bazı durumlarda, mahkemelerce sürekli hak yoksunluğu kararı da verilebilir. Bu tür kararlarda, birey cezasını tamamlamış olsa bile, belirli haklardan ömür boyu yoksun bırakılabilir. Bu genellikle ağır suçlar — örneğin anayasal düzeni ortadan kaldırmaya yönelik suçlar veya terör suçları — için geçerlidir.
Sonuç olarak, TCK 53’e göre siyasi yasak süresi, cezanın infaz süresiyle sınırlıdır. Ancak suçun ağırlığına ve mahkemenin kararına bağlı olarak, bu süre ömür boyu da olabilir. Bu nedenle her vakıanın, mahkeme kararı ve infaz rejimi özelinde ayrı ayrı değerlendirilmesi gerekmektedir.
Siyasi Yasak Kaç Yıl Sürer?
Siyasi yasak süresi, mahkumiyetin niteliğine, verilen cezanın süresine ve infaz durumuna göre değişiklik gösterir. Türk Ceza Kanunu’nun 53. maddesi uyarınca, kasten işlenen bir suçtan dolayı bir yıl veya daha fazla hapis cezasına çarptırılan kişiler, ceza infaz edilene kadar bazı haklardan yoksun bırakılır. Bu haklar arasında seçme ve seçilme hakkı, kamu görevine atanma, siyasi partilere üyelik, velayet veya vesayet görevi üstlenme gibi temel siyasi haklar yer alır.
Cezanın infazı tamamlandığında, yani kişi cezaevinden tahliye edildiğinde veya denetimli serbestlik süreci sona erdiğinde, bu haklar da kendiliğinden geri gelir. Bu nedenle, siyasi yasak süresi genellikle ceza süresiyle sınırlıdır. Örneğin:
- 2 yıl hapis cezası alan bir kişi, infaz süresi boyunca siyasi yasaklı olur. Cezasını tamamladığında, siyasi haklarını yeniden kullanabilir.
- Adli para cezasına çevrilen cezalar, TCK 53 kapsamında değerlendirilemez; bu durumda siyasi yasak uygulanmaz.
- HAGB (Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması) kararı verilen kişiler hakkında da siyasi yasak uygulanmaz, çünkü ortada kesinleşmiş bir mahkumiyet hükmü bulunmaz.
Ancak bazı durumlarda, mahkemeler tarafından sürekli hak yoksunluğu kararı da verilebilir. Bu durumda, siyasi yasak ömür boyu sürebilir. Özellikle anayasal düzeni tehdit eden suçlar, terör suçları ya da kamu güvenliğini ciddi şekilde ihlal eden fiillerde bu tür kalıcı yaptırımlar uygulanabilir.
Kısaca özetlemek gerekirse:
- Siyasi yasak süresi = Hapis cezasının infaz süresi
- Adli para cezası veya HAGB kararı varsa = Siyasi yasak uygulanmaz
- Ağır suçlarda = Sürekli siyasi yasak mümkündür
Dolayısıyla, bir kişinin siyasi yasaklılık durumu, aldığı ceza türüne ve bu cezanın infaz biçimine göre belirlenir. Bu nedenle her somut olay özelinde değerlendirme yapılması büyük önem taşır.
TCK 114: Siyasi Hakların Kullanılmasının Engellenmesi Suçu
Türk Ceza Kanunu’nun 114. maddesi, bireylerin siyasi haklarını özgürce kullanmalarının güvence altına alınması amacıyla düzenlenmiştir. Bu maddeye göre, bir kişinin siyasi partiye katılması, aday olması, seçimlerde oy kullanması gibi haklarının cebir, tehdit veya hukuka aykırı bir davranışla engellenmesi suç teşkil eder ve cezai yaptırımla karşılık bulur.
TCK 114 Suçunun Tanımı
Siyasi hakların kullanılmasının engellenmesi suçu, iki farklı biçimde karşımıza çıkar:
- Bireye yönelik siyasi hak engellemesi:
- Bir kişiyi siyasi partiye üye olmaya veya ayrılmamaya zorlamak,
- Bir kişiyi siyasi faaliyetlere katılmaya veya katılmamaya zorlamak,
- Seçimle gelinen kamu görevine aday olmaya ya da görevden ayrılmaya zorlamak.
- Siyasi partilere yönelik faaliyet engellemesi:
- Siyasi partilerin mevzuata uygun olarak yaptığı faaliyetlerin, cebir, tehdit veya hukuka aykırı başka bir yöntemle engellenmesi.
TCK 114 Cezası Ne Kadardır?
- Bireysel haklara yönelik engelleme (TCK 114/1):
Bu fiilleri işleyen kişi 1 yıldan 3 yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. - Siyasi parti faaliyetlerine yönelik engelleme (TCK 114/2):
Bu durumda ceza 2 yıldan 5 yıla kadar hapis cezasıdır.
TCK 114’ün Nitelikli Halleri (TCK 119)
Eğer bu suç;
- Silahla,
- Birden fazla kişi tarafından birlikte,
- Kamu görevinin sağladığı nüfuz kötüye kullanılarak,
- Suç örgütü gücünden yararlanarak
işlenirse, verilecek ceza bir kat artırılır.
Ayrıca bu suç sırasında kasten yaralama gibi başka suçlar da işlenirse, fail bu ek suçlardan da ayrıca cezalandırılır.
Suçun Unsurları
- Fail: Herkes olabilir.
- Mağdur: 18 yaşını doldurmuş, siyasi haklara sahip Türk vatandaşları.
- Maddi unsur: Cebir, tehdit veya hukuka aykırı davranışla hakların engellenmesi.
- Manevi unsur: Kasten işlenebilir, failin siyasi hakkı engelleme kastı bulunmalıdır.
TCK 114’te Adli Para Cezası, HAGB ve Erteleme Mümkün mü?
- Adli para cezasına çevrilme: TCK 114/1 kapsamında alt sınırdan ceza verilirse, adli para cezasına çevrilebilir.
- Hükmün açıklanmasının geri bırakılması (HAGB): Suçun mahiyeti uygun olduğu sürece HAGB kararı verilebilir.
- Ceza ertelemesi: Şartları taşıyan sanıklar için ceza ertelemesi uygulanabilir.
Uzlaşma ve Şikâyet Süresi
- Uzlaşma: Bu suç, uzlaştırmaya tabi değildir.
- Şikâyet: Resen soruşturulur, şikâyet süresi bulunmaz.
- Dava zamanaşımı: Olağan zamanaşımı süresi 8 yıldır.
Görevli Mahkeme
Asliye Ceza Mahkemesi, TCK 114 kapsamında yapılan yargılamalarda görevlidir.
Siyasi Yasak Kararı Kim Tarafından Verilir?
Siyasi yasak kararı, bireyin mahkeme tarafından verilen kesinleşmiş hapis cezası sonucunda otomatik olarak uygulanır. Türk Ceza Kanunu’nun 53. maddesi kapsamında, kasten işlenen bir suç nedeniyle bir yıl veya daha fazla süreyle hapis cezasına çarptırılan kişiler, infaz tamamlanana kadar siyasi haklarını kullanamaz. Bu karar, çoğu zaman mahkeme kararında açıkça belirtilmese bile yasal bir sonuç olarak ortaya çıkar. Bazı durumlarda, mahkeme ayrıca sürekli hak yoksunluğu kararı da verebilir.
Siyasi Yasaklı Kişi Ne Yapamaz?
Siyasi yasaklı bir kişi, hukuken belirli siyasi ve kamusal hakları kullanamaz. Bu kısıtlamalar şu şekildedir:
- Oy kullanamaz ve seçimlerde aday olamaz.
- Siyasi partilere üye olamaz ya da parti yönetiminde yer alamaz.
- Kamu görevine atanamaz.
- Velayet, vesayet ve kayyımlık görevlerini yerine getiremez.
- Bazı meslekleri icra edemez (örneğin avukatlık veya öğretmenlik gibi kamuya hizmet veren meslekler).
Bu kısıtlamalar, yalnızca mahkumiyet süresince geçerlidir; ancak bazı suçlar için ömür boyu yasak kararı da alınabilir.
HAGB Verilen Kişilerde Siyasi Yasak Uygulanır mı?
Hükmün açıklanmasının geri bırakılması (HAGB) kararı verilen bireylerde, mahkumiyet kararı açıklanmadığı için TCK 53 kapsamındaki siyasi yasak uygulanmaz. HAGB, bireyin belirli bir denetim süresi içinde tekrar suç işlememesi koşuluyla ceza hükmünün sonuç doğurmamasını sağlar. Bu nedenle, HAGB kararı alan bir kişi, seçme-seçilme hakkını ve kamu görevine girme hakkını kaybetmez.
Siyasi Yasak Nasıl Kaldırılır?
Siyasi yasak, kural olarak hapis cezasının infazının tamamlanmasıyla kendiliğinden sona erer. Yani kişi cezasını çektiğinde, ek bir mahkeme kararına gerek kalmadan siyasi haklarını geri kazanır. Ancak eğer mahkeme tarafından sürekli hak yoksunluğu kararı verilmişse, bu durumda kişinin yasaklılığı ancak:
- Genel af,
- Yeniden yargılama,
- Mahkeme kararıyla hükmün kaldırılması
gibi yargısal yollarla ortadan kaldırılabilir.
Ceza Ertelemesi ve Adli Para Cezasında Siyasi Yasak Durumu
Ceza ertelemesi ya da hapis cezasının adli para cezasına çevrilmesi durumlarında da siyasi yasak uygulanmaz. Çünkü TCK 53, yalnızca kesinleşmiş hapis cezaları için hak yoksunluğu öngörmektedir. Buna göre:
- Adli para cezası alan kişi, siyasi haklarını kullanmaya devam edebilir.
- Erteleme kararı verilen kişi, cezasını infaz etmediği için haklarından yoksun kalmaz.
Bu durumlar özellikle memuriyet, seçme-seçilme hakkı ve siyasi faaliyetlerde bulunma gibi alanlarda önem arz eder.
Siyasi Yasak Ne Zaman Başlar ve Biter?
Siyasi yasak, kişinin hapis cezasının kesinleşmesi ve infaz sürecinin başlamasıyla birlikte devreye girer. Yani mahkeme kararı kesinleştiği anda, bireyin siyasi hakları askıya alınır. Bu yasak, cezanın infazının:
- Tamamlanmasıyla (cezaevinden tahliye ile),
- Denetimli serbestliğin sona ermesiyle,
- Mahkemece kaldırılmasıyla
kendiliğinden sona erer. Süresiz yasaklar ise yargı kararıyla ortadan kaldırılabilir.
Siyasi Yasak Sorgulama Nasıl Yapılır?
Siyasi yasaklı olup olmadığınızı öğrenmek için şu yöntemler kullanılabilir:
- e-Devlet üzerinden adli sicil kaydı (sabıka kaydı) sorgulaması yapılabilir.
Burada hak yoksunluğu ile ilgili kayıtlar yer alır. - UYAP Vatandaş Portalı aracılığıyla mahkeme kararlarına ulaşılabilir.
- Ceza infaz kurumlarından veya İcra ve İnfaz Savcılığı’ndan bilgi alınabilir.
Eğer kayıtlarınızda “TCK 53 kapsamında hak yoksunluğu” ibaresi varsa, o süre boyunca siyasi yasaklısınız demektir. Cezanın infazından sonra bu ibare adli sicil kaydınızdan da silinir.
Bir Yorum Yap